ANATOMIA I FIZJOLOGIA

Podział Bezpośredni

Opisany podział bezpośredni spotyka się rzadko. Częściej: u zwierząt i roślin odbywa się podział pośredni komórek (mitoza). W tym przypadku również występuje przewężenie się jądra i zarodzi, lecz przedtem w jądrze dokonuje się szereg zmian, dzięki którym substancja jądrowa macierzystej komórki zostaje podzielona na dwie równe części i z nich powstają jądra potomnych komórek. Mitoza rozpoczyna się od tego, że jądro pęcznieje, ziarna chromatynowe zlewają się w jedną nitkę, zwiniętą w kłębek; następnie nitka ta dzieli się na odcinki w postaci pętli lub szpilek, zwanych chromosomami, które ustawiają się w jednej płaszczyźnie, zwracając się swymi kątami do środka komórki. Wkrótce każdy chromosom rozszczepia się wzdłuż na dwie dokładnie równe, wtórne pętle, które zwracają się swymi kątami ku biegunom komórki i zaczynają się rozchodzić. Podział chromatyny na dwie równe części jest zakończony, gdy chromosomy dojdą do dwóch przeciwległych biegunów komórki tworząc tam dwie gwiazdy. Każda z potomnych gwiazd teraz zamienia się w splątany kłębek, który następnie przybiera zwykły wygląd jądra spoczynkowego, zaródź zaś, stopniowo przewężając się obrączkowate, dzieli się na dwie części (jak przy podziale bezpośrednim). W ten sposób z jednej macierzystej komórki powstają dwie potomne ze stałą dla każdego gatunku liczbą chromosomów (u człowieka jądro komórki zawiera 48 chromosomów, u konia - 60, u królika - 44, w pszenicy - 42).

Za pomocą prostego doświadczenia można stwierdzić, że zaródź bez jądra, jak również jądro bez zarodzi istnieć osobno nie mogą. Przez skomplikowane zabiegi udawało się przeciąć amebę na dwie części w ten sposób, że jedna z tych części, nie zawierała substancji jądrowej. Wtedy część zarodzi bez jądra przestawała poruszać się i w krótkim czasie ginęła. Sztucznie wydzielone' z komórki jądro również okazało się niezdolnym do życia. Tak więc, zaródź i jądro tworzą nierozerwalną całość.

Między jednokomórkowcami są komórki, które poruszają się nie za pomocą niby-nóżki, a za pomocą jednej lub kilku wici. Do wiciowców zaliczają się, na przykład, euglena zielona, która ze względu na pewne właściwości przypomina rośliny, ponieważ przyswaja dwutlenek węgla, ze względu zaś na pozostałe właściwości zalicza się do zwierząt. Euglena porusza się za pomocą wici, działającej na podobieństwo wiosła. Niektóre gatunki wiciowców powodują niebezpieczne choroby u ludzi i zwierząt; na przykład, trypanosomy powodują u mieszkańców Afryki Centralnej ciężką chorobę, zwaną śpiączką. W wodzie znajdują się jednokomórkowe zwierzęta bardziej złożonej budowy, na przykład wymoczki - pantofelek. Ciało pantofelka pokryte jest rzęskami. Pantofelek uderza o wodę rzęskami, jak wiosłami i w ten sposób porusza się.

Bardzo ciekawe są kolonie wiciowców. Jeśli potomne komórki nie oddalają się od siebie, a po upływie pewnego czasu osiągnąwszy wielkość komórki macierzystej dzielą się i powstałe po podziale komórki potomne nadal utrzymują łączność między sobą, wówczas tworzy się zespół komórek - kolonia komórek. Jako przykład może służyć pandorinana. Pandorina jest kolonią, złożoną z 16 komórek, należących do wiciowców. Komórki te zachowały częściowo niezależność. Każda z nich może odżywiać się niezależnie od innych i jeśli od kolonii oddzielić jedną komórkę, to żyje ona, rozmnaża się i daje początek nowej kolonii.

W stojących wodach słodkich żyją najprostsze wielokomórkowe ustroje - hydry na przykład do łodyg roślin wodnych. Na wolnym końcu woreczka znajduje się otwór gębowy, otoczony czułkami. Hydra czułkami chwyta i wpycha do otworu gębowego wszystko, co może służyć jej za pokarm. Ciało hydry składa się z dwóch warstw komórek. Niektóre komórki z warstwy zewnętrznej odbierają podrażnienia z otaczającego środowiska, inne, znajdujące się w czułkach wśród komórek warstwy zewnętrznej, służą do chwytania zdobyczy pływającej w pobliżu. Komórki warstwy wewnętrznej trawią i pochłaniają pokarm oraz dostarczają gotowych środków odżywczych komórkom warstwy zewnętrznej. Tak więc, między komórkami obydwu warstw istnieje już podział drący (podział czynności) w celu spełniania specjalnej czynności.